Denizlerin En İlginç Canlısı Balon Balığı (Pufferfish) Nasıl Bir Türdür?

Balon balığı olarak bilinen Puffer balığı Kızıldenizden Doğu Karadeniz ve Türkiye sularında görülen yabancı istilacı türden zehirli bir balıktır. Bu blog yazımızı Balon balığının özellikleri, beslenme alışkanlıkları ve neden yabancı istilacı bir tür olduğuna ayırdık.

Yabancı İstilacı Tür Ne Demek?

Yabancı ve istilacı tür, dağılımlarının doğal yaşam alanların dışında başka bölgelerde bulunması ve yayılmalarıyla biyolojik çeşitliliğe, ekosisteme geri dönüşü olmayan şekilde tehdit oluşturması anlamına gelmektedir.

Balon Balığının Popülasyon Artışı

1869 yılında Süveyş Kanalı projesi kapsamınsa yapılan genişleme ve derinleşme çalışmaları nedeniyle tuz bariyerinin kalkarak Kızıldeniz türlerinin Akdeniz’e girmesi sonucu iki ekosistem birbirine karışmıştır. Bu türlerden biri olan Balon balığı da kolonileşerek popülasyon artışı göstermiştir.

Savunma Mekanizması

Balon balığının en meşhur savunma mekanizması kendisini tehdit altında hissettiği anda şişme özelliğidir. Tehdit edildiğinde vücudunu hava veya suyla doldurarak hacminin birkaç katı büyüklüğüne erişir. Şiştikten sonra da çıkan dikenleriyle ürkütücü bir görünüm elde eder. Avcıların kaçmasını sağlar. Dikenlerinde ise yüksek miktarda zehir vardır.

Balon Balığı Zehirli Bir Balık Türü Müdür?

Balon balıkları familyasının büyük kısmı son derece zehirli olan tetrodotoksin yani ‘zombi tozu’ olarak bilinen hiçbir panzehiri olmayan güçlü bir nörotoksin taşır. Nörotoksinin sinir sistemine zarar verici, tahrip edici özelliği vardır. Tetrodotoksin, siyanürden 1200 kat daha zehirlidir. Nörotoksin tetrodotoksin (TTX) güvenli olmayan seviyelerdedir besin maddesi olarak insan sağlığına tehdit oluşturmaktadır.

Zehir Seviyesinin Etkileri

Balon balığını tüketen kişinin zehirden etkilenmesine bağlı olarak gösterdiği belirtiler bulantı, kusma, baş dönmesi, dilde ve dudakta karıncalanmadır.

İleri seviye vakalarda, felç, solunum yetersizliği ve hücrelerindeki sodyum kanallarını işlevsiz kılarak ölüme sebebiyet vermektedir.

Tüketilmemesi gereken halk sağlığı için son derece zararlı olan bu balık türü Japonya’da gıda ürünü olarak büyük ilgi görmektedir. Uzman şefler tarafından hazırlanarak pişirilmektedir.

Balon Balığı Türleri

Balon balığının yaklaşık olarak 120 farklı türü vardır. İçlerinde en yaygın balon balığı türleri şöyledir;

Leopard Balon Balığı: Leopar desene ve parlak renklere sahiptir. Resiflerde yaşarlar. Akvaryumlarda bakılan balon balığı türüdür. Zehrinin toksisite düzeyi tehlike oluşturmaz.

Fugu Balon Balığı: Tetrodotoksin zehri taşıyan balon balığı türüdür. Japonya’da yoğun olarak tüketilmektedir. Özel lisanslı şefler tarafından hazırlanmadığı takdirde zehri ölümcüldür.

Tatlı Su Balon Balığı: Orta Asya’nın nehirlerinde yaşayan balon balığı türüdür. Küçük boyutlarda olması sebebiyle akvaryumlarda sık beslenir. Zehir taşımaktadır fakat toksisite düzeyi düşüktür.

Kara Noktalı Balon Balığı: Vücudunda belirgin siyah noktalar olan bu tür sarımsı, kahverengimsi ve gri renklerde olabilmektedir. Genellikle sığ sularda ve mercan resiflerinde yaşamaktadır. Çeneleri oldukça güçlüdür.

Dev Balon Balığı: 1 metre kadar uzunluğa ulaşabilen en uzun balon balığı türüdür. Hint ve Pasifik Okyanusları’nın mercan resifleri doğal yaşam alanlarıdır. Oldukça zehirlidir.

Kırmızı Deniz Balon Balığı: Akdeniz ve Hint okyanuslarında geniş bir alana yayılmıştır. Üzerinde gri ve beyaz çizgiler bulanan bu tür Akdeniz ve Ege denizlerinde istilacı ve zehirli olarak tanınır.

Kömürcü Balon Balığı: Tropikal denizlerde yaygın olup, mercan resifleri ve kayalık alanlarda yaşarlar. Kahverengi, gri renklerdedir üzerinde beyaz benekler ve mavi çizgiler bulunur.

Noktalı Balon Balığı: Hint ve Pasifik Okyanusu’nun sığ kısımlarında yaşarlar. Gri renktedir, üzerinde koyu çizgiler ve desenler bulunur.  30-40 cm’ye kadar uzamaktadır.

Sivri Burunlu Balon Balığı: Güneydoğu Asya’nın sığ ve durgun sularında bulunur. Oval vücuda ve sivri buruna sahip olup grimsi ve yeşil renk tonlarındadır. Toksisitesi yüksektir.  Boyları ortalama 20-30cm arasındadır.

Kafes Balon Balığı: Güneydoğu Asya’daki nehirlede ve tatlı su sistemlerinde bulunur. Yeşilimsi renkte olup üzerinde siyah, sarı desenler vardır. En belirgin özelliği gözlerinin üzerindeki iki siyah noktadır. 6-8 cm aralığında küçük boyları vardır.

Yıldızlı Balon Balığı: Hint ve Pasifik Okyanusu’ndaki mercan resiflerinde yaşar. Vücudundaki yıldız benzeri noktalardan ismini almıştır. Ayrıca vücudu beyaz üzerine koyu gri, siyah beneklerle kaplıdır. 120 cm’e ulaşan boyuyla en uzun balon balığı türüdür.

Balon Balığı Habitatı

Doğal yaşam alanları, sıcak ılıman iklimler ve tropikal bölgelerdeki sulardır. Türleri hem tatlı hem de tuzlu su habitatında yaşayabilirler. Yaşayabilecekleri suyun sıcaklığı ortalama 24-28 °C’dir.

Balon Balığı Beslenme Alışkanlıkları:

Doğada zengin çeşitlilikte beslenme şekilleri bulunur. Kabuklu deniz ürünleri (karides, yengeç, istiridye, midye), en önemli besin kaynaklarından olan salyangozlar, canlı solucanlar, su piresi, su kurdu, yeşil bitkiler protein ve yüksek besin öğelerini içermektedir.

Ülkemizde Yapılan Balon Balığı Projeleri

İstilacı balon balığı türüne yönelik ülkemizde izleme ve değerlendirme çalışmaları yapılmaktadır. Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi, Akdeniz’deki koruma alanları ile istilacı türlerin etkileşimini inceleyen PAVIS ortak çalışmalar yürütmektedir.

T.C Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı su ürünleri tebliğine göre balon balıklarının karaya çıkartılması yasaktır. Ekosisteme zararları nedeniyle bulunmaları durumunda denize geri bırakılmalarını salık vermiştir.